MACAPAT

Jinising tembang

Tembang bisa dipilah dadi loro, siji tembang kang cakepane bebas ora kaiket guru lagu lan guru wilangan kang diarani tembang dolanan/lelagon/tetembangan. Upamane jamuran ilir-ilir, lsp. Saliyane iku ana tembang kang kaiket cakepane, cacahe wanda lan dhong-dhinge (guru lagu). Tembang bisa diarani lelagon kang winengku ing sastra, yaiku luwih nengenake sastra tinimbang lagune/iramane. Tembang iki dipilah dadi telu yaiku tembang gedhe, tembang tengahan lan tembang alit/ macapat.

Macapat

Macapat bisa diwastani :

-          Maca nganggo pedhotan/singgetan saben patang wanda. Iki ana empere nanging ora mesthi, awit nyatane cacahe wanda saben gatra ora mesthi bisa dipantha-pantha dadi papat-papat.

-          Isi cakepan nyritakake kedadeyan ing donya

-          Ana kang mastani panca arpat. Lima sandhangane vokal/guru lagu yaiku a (nglegena), i (wulu), u (suku), e (taling) lan o (taling tarung).

-          Bisa ditegesi maca-mat (maca kanthi diematake kanthi nggatekake kaendahane lagu)

-          Macapat bisa ditegesi maca-pat yaiku maca tembang kang kaping pat. Kawiwitan saka pangerten : maca sa lagu = kakawin, maca ro lagu = tembang gedhe, maca tri lagu = tembang tengahan, lan maca pat lagu  tembang alit/ macapat

-          Macapat yaiku tembang kang kawengku paugeran tartamtu, kayata guru gatra, guru wilangan lan guru lagu.

Pangerten bab luk lan gregel

-          luk  = bengkong. Tegese menggoke wanda jumbuh karo notasi lagu utawa titilaras. Tumrap macapat saben wanda ora nganti telung notasi.

-          Gregel = variasi pocapan wanda/tembung kang ana luke, supaya luwih kepenak dirungokake kaya-kaya ana notasi tambahan, nanging ora ditulis.

-          Laya = layu = luluh = dadi siji.

Nembang kudu laya antarane cakepan karo not/thinthingan. Mula sadurunge perlu mudheng makna saben tembang.

-          Cengkok = bedane lagu/notasi antarane tembang siji lan sijine, sanajan sajinis tembang macapat. Upama : dhandhanggula palaran, tlutur, maskentar lsp.

-          Wiled = luk kang luwih angel, amarga sak wanda bisa luwih saka telung not. Tumrap macapat ora ana wiled, ananging ana ing sekar ageng.

Macapat iku dhasare lugu, ora kakehan gregel utawa cengkok, dene tembang utawa rerepen bisa nganggo cengkok utawa gregel. Cak-cakane macapat nemenake surasane tembung kang kapacak ing pupuh. Mula pamunggele tembung kudu pener.

Gunane macapat

1.      Kanggo medharake panemu lan pangrasane raja utawa pujangga, sastrawan kanthi wujud tembang. Upamane : Serat Wedhatama, Wulangreh, Kalatidha

2.      Nyenengake kang maca, awit yen bosen cengkok kang siji bisa ganti cengkok liyane

3.      Nggampangake pangeling-eling

4.      Tulak balak

5.      Minangka liru japa mantra

6.      Minangka pambukaning tatacara adat