Halaman

Senin, 13 Januari 2014

NULIS PARIKAN LAN WANGSALAN




Ing jagading sastra ana unen-unen kang werna-werna lan cacahe akeh, kayata geguritan, macapat, paribasan, bebasan, saloka, purwakanthi, pralambang, panyandra, isbat, crita, parikan lan wangsalan, minangka saperangan karya kang asring kesrambah ing paguneman padinan, pagelaan seni kethoprak, ludruk sandiwara, gendhing-gendhing dolanan utawa dhagelan.
1.      Paribasan
Yaiku ukara wantah ora sinamun ing upama, tembung-tembunge ora bisa diowahi.
Tuladha:
-          becik ketitik ala ketara (bakal cetha endi kang bener lan endi kang luput)
-          didhadhunga medhot, dipalangana mlumpat (kekarepan kang ora bisa diendhakake)
2.      Bebasan
yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, ngemu surasa pepindhan. Kang diupamakake sifat, tindak-tanduk, utawa kahanane wong.
Tuladha:
-          ancik-ancik pucuking ri (wong kang tansah duwe rasa sumelang)
-          dudu berase ditempurake (urun rembug nanging ora selaras karo sing dirembug)
3.      Saloka
        Yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone ngemu surasa pepindhan. Kang dipindhakake wonge. Tembung kang isi pepindhan (barange) dumunung ing ngarep.
Tuladha:
-          asu gedhe menang kerahe ( wong gedhe yen prekaran karo wong cilik lumrahe wong cilik dimenangake)
-          bathok bolu isi madu (wong asor nanging pinter)
-          kekudhung walulang macan (nganggo asmane wong duwe panguwasa kanggo ngapusi)
-          kebo ilang tombok kandhang (kelangan ragad kanggo barang kang ilang , ora ketemu, malah ngentekake luwih akeh)
4.      Purwakanthi
Wujude unen-unen mawa swara kang runtut. Yen dipilah purwakanthi ana 3 yaiku:
a.       Purwakanthi swara (swara kang dibolan-baleni)
Tuladha : - eman –eman ora keduman (swara a)
§   gemi nastiti ngati-ati (i)
b.      Purwakanthi sastra (aksara kang dibolan-baleni )
Tuladha : kemba-kemba, kumembeng tan malbeng budi (b)
c.       Purwakanthi
Tuladha: amrih bisa, bisa maca, maca sastra, sastra Jawa
5.      Pralambang
Yaiku unen-unen pangriptane pujangga kanggo nyritakake kahanane praja, ratu utawa jaman, sinamun ing pasemon.
Tuladha :

-          Ganda kentir, semune liman pepeka (Pajajaran)
-          Panji loro semune Pajang- Mataram (P.B.III. I Ngayogyakarta)
6.      Panyandra
Yaiku unen-unen kang nggambarake kahanan sarana pepindhan. Kang dicandra apike rupa, kahanan, wong ngombe, negara, lsp.
Tuladha :
-          Lambehane merak kesimpir
-          Rekmane memak ngembang bakung
7.      Isbat
Yaiku kanggo pepindhan ngelmu gaib. Dene ngelmu mau salah sijine teori lan konsep bab samubarang, nanging ora dikantheni bukti kang nalar lan ora bisa dibuktekake kanthi rasional.
Tuladha :
“sejatine ora ana apa-apa, sakehing kawujudan, rerupan, wewarnan, lan pasebudan, iku dudu sejati lan dudu Panusmaning Pangeran. Dene kang kadunungan panguwasa lan kamulyan ing samubarang kabeh iku muhung Ingsun (Gusti Allah)”

Wewarah kang nyata iku nuduhake kahananing Pangeran kang dibasakake kanthi samaran, tanpa rupa, tanpa swara, dede jaler, dede estri, lan dede wandu, tanpa prenah, tanpa enggon, dinulu boten ketingal , dinumuk tanpa kantenan.
Lumrahe wewarah mau karacik katata awujud kekidungan upamane kaya Kidung Darmawedha, Serat Saloka Jati, lsp.
8.      Crita
Crita dipilah dadi papat;
a.       Epik (crita wantah) tuladhane : Panji Hangreni, Baron Sekeber, Pranacitra.
Kajaba iku ana uga crita wantah kang diarani:u
1)      Fabel (crita kewan), upamane Serat Kancil karangane Amongsastra, Kamandaka,
2)      Legendha (crita kang kaanggep nyata, nanging sejatine ora, digathukake karo kedadeyan panggonan, kali, pusaka, lsp) . Tuladhane Rawa Pening, Tagkuban Prau, lsp.
3)      Mite (crita kang digathukake karo dewa-dewa), crita kapercayan bab panggonan, gunung-gunung ing Tanah Jawa, grahana srengenge lan bulan.
b.      Lirik
Crita kang bebarengan utawa kaperbawan rasa subjektif, tegese adhedhasar rasa utawa pamikire pangripta. Tembung liya, crita kang ngemot rasa sengsem marang agama, kaendahaning alam, katresnan marang bumi kelairane, lsp.
Tuladha :
-          Serat Kalatidha : R. Ng. Ranggawarsita
-          Wicana Keras : R. Ng. Yasadipura II
-          Kekesahan Dhateng Nagari Walandi : R.M. H. Suryasuparto (M.N. VII)
c.       Didaktik
Yaiku serat-serat kang isine piwulang.
Tuladha :
- Arjuna Wiwaha : Mpu Kanwa
- Serat Pepati  : Ki Ageng Sela
- Serat Dewa Ruci : Yasadipura I

d.      Dramatik (crita paguneman) , ana 3 :
-          Komedi (lelucon)
-          Tragedi (nrenyuhake)
-          Tragedi-komedi (nrenyuhake ning ya lucu)
9.      Parikan
Yaiku unen-unen nganggo purwaka lan wos. Swara ing pungkasane larik selang-seling runtut.
Tuladha :
a.       Omah gendheng tak saponane
Abot entheng tak lakonane
b.      Suru, godhong ringin, ager-ager cilik-cilik.
Tiru yen kepengin, angger tumuju kang becik
10.  Wangsalan
Yaiku unen-unen memper cangkriman, dene batangane wis kesrapat ana kono kaperang dadi :
a.       Wangsalan lamba
Tuladha :
 - jalak pita , dak gadhang mangsa wurunga.
- sarung jagung, abot entheng wani tanggung.

b.      wangsalan Padinan
tuladha : klakon ngemut uyah dheweke, kisinan

c.       wangsalan Rangkep
-          Jenang sela, wader kali sesondheran.
Apuranta yen wonten lepat kawula.
-          Sayuk karya, wolung widho mangsa rowang.
Sayektine awit saking bodho kawula.
d.      Wangsalan Tembang
Tuladha  tembang Maskumambang:
Pisang lesah
Patih nagri Maespati
Sedalu wandengwang
Peksi kresna roning aji
Ngakak-akak datan nendra

           


Tidak ada komentar:

Posting Komentar